เทศน์เช้า วันที่ ๑๖ มีนาคม ๒๕๖๑
พระอาจารย์สงบ มนสฺสนฺโต

ณ วัดป่าสันติพุทธาราม (วัดป่าเขาแดงใหญ่) ต.หนองกวาง อ.โพธาราม จ.ราชบุรี

ตั้งใจฟังธรรมะ วันนี้วันพระเนาะ ตั้งใจฟังธรรมเพื่อสัจจะ เพื่อความจริงในหัวใจของเรานะ ถ้าเพื่อสัจจะเพื่อความจริงในหัวใจของเรา เราต้องแสวงหา ธรรมะขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เวลาองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสรู้ธรรมขึ้นมา “จะสอนใครได้หนอ จะสอนใครได้หนอ” วัดที่วุฒิภาวะขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าปัญญากว้างขวางมาก แต่เรื่องสิ่งนี้ “เราจะสอนใครได้หนอ” คือว่ามันลึกลับจนกว่าคนจะรู้ได้ยาก

แต่เวลาท่านสอนๆ พระอรหันต์ในสมัยพุทธกาลนะ สมัยองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระอรหันต์เต็มไปหมดเลย เต็มไปหมดเพราะอะไร เพราะเขาสร้างอำนาจวาสนาของเขามา เขาสร้างอำนาจวาสนาของเขามา เขาสร้างเป็นสหชาติ ได้ฟังธรรมจากองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า

การฟังธรรมๆ นี้แสนยิ่งใหญ่ แสนยิ่งใหญ่เพราะอะไร เพราะสมัยพุทธกาล สมัยก่อนนั้นไม่มีเครื่องมือสื่อสาร ไม่มีเครื่องมือสื่อสาร สิ่งที่แสดงออกมันต้องแสดงออกมาจากปากคนที่รู้ ถ้าปากคนที่รู้ ถ้าคนที่รู้จริงเขาแสดงออกมา ไอ้ผู้ที่เครื่องรับๆ มันแสวงหาสิ่งนั้นอยู่แล้วมันก็ได้ใช่ไหม ในปัจจุบันนี้ฟังธรรมแสนยากๆ วิทยุโทรทัศน์มีมหาศาล

มันเหมือนกับในปัจจุบันนี้ ตอนนี้พิษสุนัขบ้ากำลังระบาดหนัก พอพิษสุนัขบ้าระบาดหนักนะ ทางกรมวิทยาศาสตร์การแพทย์เขาพิสูจน์ไง เขาพิสูจน์ว่าพ่อค้าที่สวนจตุจักรเขาขายสุนัข เขาป้องกันวัคซีนของเขา เขาทำสมบูรณ์แบบ แล้วเขาก็เป็นพิษสุนัขบ้า ก็ฉีดมันพร้อม ทำไมมันเป็นพิษสุนัขบ้า เขาก็ตามเอายานั้นไปวิเคราะห์ ยาด้อยคุณภาพ

เห็นไหม พิษสุนัขบ้าๆ สิ่งที่มันระบาดกันอยู่นี่มันเพราะอะไร เพราะการคอร์รัปชั่น เพราะการเอาสินค้าด้อยคุณภาพมาขาย เพราะเวลางบประมาณในการฉีดยานี่อมกัน กินกัน จนเกิดการระบาด

ในสมัยปัจจุบันนี้เราจะประพฤติปฏิบัติธรรมๆ ไง ปฏิบัติธรรมด้วยความเรียบง่าย ด้วยการลัดสั้น นี่ธรรมะด้อยคุณภาพ ธรรมะด้อยคุณภาพขึ้นมาแล้ว ผู้ที่ประพฤติปฏิบัติขึ้นมามันก็ไม่มีคุณภาพในใจของมัน ถ้าไม่มีคุณภาพในใจของมัน แต่การประพฤติปฏิบัติของมัน มันต้องการสมความปรารถนาไง ก็พิษสุนัขบ้านี่ไง มันป้องกันไม่ได้ ถึงเวลาแล้ว พอความโลภ ความโกรธ ความหลงขึ้นมา หัวใจมันควบคุมไม่ได้ หัวใจควบคุมไม่ได้เพราะอะไร เพราะการประพฤติปฏิบัติเรามันบกพร่อง ความบกพร่องอันนั้น แล้วก็บอกมีคุณธรรมๆ นี่ไง หมาบ้ากำลังระบาดอยู่นี่

ฟังธรรมๆ ก็เหมือนกัน ถ้าฟังธรรมๆ ถ้าเราป้องกันด้วยวัคซีนของเราพร้อมแล้ว ถึงมันจะเกิดการโดนพิษสุนัขบ้า มันก็ป้องกันของมันได้ ป้องกันของมันได้ เห็นไหม ธรรมะขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ศีล สมาธิ ปัญญา ผู้ใดปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรม ธรรมะย่อมคุ้มครอง คุ้มครองตรงไหน ลองถือศีล ๕ สิ ถือศีล ๕ ถ้าถือศีล ๕ หนึ่ง สุขภาพเราดีแล้ว ไม่กินสุรายาเมา เรื่องยาเสพติดไม่ต้องพูดถึงมันเลย นี่ถ้าเรามีศีล ๕ ใช่ไหม

นี่ไง สิ่งที่เวลาเราจะขอศีลๆ กันนะ ขอศีล ๔ ข้อ ข้อหนึ่งเอาไว้ตามสะดวกสบาย นี่ไง สิ่งที่มันจะมีคุณภาพ เราก็ไปตัดไปทอนมันซะ ไปตัดทอนด้วยกิเลสตัณหาความทะยานอยากของเราไง แค่จะรับยังรับไม่ได้เลย แค่รับ รับศีลๆ รับศีลมันมีอะไร รับศีลก็ปฏิญาณตนเท่านั้นเอง

แต่ถ้าเป็นศีลจริงๆ ศีลคือความปกติของใจ ศีลเกิดจากการวิรัติ วิรัติคือเราตั้งใจเรานี่แหละ เราวิรัติของเราขึ้นมา องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าไปขอศีลมาจากใคร เวลาครูบาอาจารย์เราท่านประพฤติปฏิบัติมา ถ้าเป็นสัจจะความจริงในใจ อธิศีลๆ คือมันมั่นคงในหัวใจนั้นเลย สติอัตโนมัติ สติอัตโนมัติมันไม่มีเจตนา ไม่มีสิ่งใด นั่นมันเป็นความจริงในใจอันนั้น แต่ไอ้ของเรามันมีแต่ความจอมปลอมไง ถ้าความจอมปลอมขึ้นมา จะไปรับศีลก็เหลือศูนย์

ถ้ามันมีความจริงๆ หนึ่ง สุขภาพดีอยู่แล้ว เรื่องสุขภาพนะ เรื่องประหยัด เรื่องมัธยัสถ์ มีเงินเหลือใช้เหลือสอย ไอ้นี่ก็เหมือนกัน เวลาทำหน้าที่การงานขึ้นมา รายรับๆ เวลารายจ่ายมหาศาล

เวลามีศีลมีธรรมขึ้นมา ศีลธรรมมันเริ่มต้นมาจากการดำรงชีวิต สิ่งที่มีชีวิต วัฒนธรรมของเรา ถ้าเป็นจริงๆ ขึ้นมา ถ้าเป็นจริงขึ้นมา เราทำแล้วมันเต็มเม็ดเต็มหน่วยของเรา สิ่งที่ธรรมโอสถ ธรรมโอสถขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ธรรมและวินัยขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าวางไว้ วางไว้ให้บำรุงรักษาเราไง ให้บำรุงรักษาหัวใจของเรานะ

เวลาเราเกิดมา เวียนว่ายตายเกิดในวัฏฏะมีชีวิตหนึ่งนะ ชีวิตหนึ่งเกิดขึ้นมา น้ำบ่อหน้า ข้างหน้าก็มีบ่อหนึ่ง จะไปกินบ่อนู้น จะไปกินบ่อหน้า นี่ก็เหมือนกัน เวลาเกิดมาชีวิตหนึ่ง จะเอาจริงเอาจังขึ้นมา กลัวทุกข์กลัวยาก ผัดวันประกันพรุ่ง ไปพรุ่งนี้ ไปมะรืนนี้ ไปชาตินี้ จะไปพบพระศรีอารย์ข้างหน้า

ไปพบพระศรีอารย์ข้างหน้า เรามีต้นทุนอะไร เราได้ทำอะไรไว้ เราจะไปเกิดร่วมพระศรีอารย์ เวลาชาวพุทธเราๆ อยากเกิดร่วมองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า สหชาติ อยากได้เห็นองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า อยากได้ฟังธรรมจากองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า อยากประพฤติปฏิบัติขึ้นมาให้องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าแก้ไขเราเพื่อให้สิ้นสุดแห่งทุกข์ไป นี่หวังน้ำบ่อหน้า หวังน้ำบ่อหน้า แล้วในปัจจุบันนี้ทำอะไร ปล่อยวันคืนล่วงไปๆ ใช่ไหม สิ่งที่วันเวลามันมีค่าๆ ไง

ทางธุรกิจ เวลา เป็นดอกเบี้ยทั้งนั้นน่ะ แล้วของเราล่ะ ชีวิตเราล่ะ ปล่อยให้มันล่วงไปใช่ไหม เกิดมาฆ่าเวลา เวลาเขาว่ากันนะ ฆ่าเวลา เวลามันเหลือเยอะ

แต่ของเรานะ คนที่ประพฤติปฏิบัติ วันคืนล่วงไปๆ เดินจงกรม นั่งสมาธิภาวนา เอ๊อะ! เดี๋ยวเย็นอีกแล้ว เดี๋ยวค่ำอีกแล้ว นั่งตลอดรุ่ง อ้าว! สว่างแล้ว ทำไมมันเป็นอย่างนั้นน่ะ มันเป็นอย่างนั้น วันเวลามันมีค่า คำว่า “วันเวลามีค่า” มันย้อนกลับมาชีวิตเราก็ต้องมีค่าไง ถ้าไม่มีชีวิตเรา เวลามันก็หมุนไป นาฬิกาตั้งไว้มันหมุนอยู่นั่นน่ะ แต่ของเรานะ ๑๐ ปี ๒๐ ปี อายุขัยมากขึ้น ชราคร่ำคร่ามากขึ้น แล้วมีอะไรเป็นที่พึ่ง มีอะไรเป็นความจริง ถ้ามีอะไรเป็นความจริงขึ้นมา

นี่ไง สิ่งที่วัคซีนป้องกันโรคหมาบ้าไม่ได้เพราะอะไรล่ะ เพราะไปตัดทอนมันไง เพราะเห็นแก่ผลประโยชน์ไง เพราะมักง่ายไง แล้วสุดท้ายผลไปตกกับใคร ผลไปตกกับผู้ที่รับยานั่นน่ะ นี่ก็เหมือนกัน ชีวิตเราๆ ผลไปตกกับใคร ตกกับเรา

จิตนี้เวียนว่ายตายเกิดในวัฏฏะนะ ชาตินี้เกิดเป็นนาย ก แล้วสร้างบุญสร้างบาปไว้ แล้วชาติหน้าไปตกกับใคร ก็ตกกับจิตดวงนี้แหละ แต่ไปเกิดอีกคนหนึ่ง ไปเกิดอีกคนหนึ่ง ไปเกิดอีกภพชาติหนึ่ง ถ้าภพชาติมันไปจากไหน ภพชาตินั้นไปจากนี่ ไปจากการดำรงชีวิตเรานี่ ใครทำดีทำชั่วไว้นี่ ทำดีต้องได้บุญกุศล ทำคุณงามความดีของเราได้ของเรา คำว่า “ได้ของเรา” มันเป็นกรรมเก่า

กรรมเก่าหมายความว่ามันเป็นอำนาจวาสนา เป็นจริตนิสัย แต่เวลาเกิดมาแล้วด้วยอำนาจวาสนา การเกิดนี้มีค่ามากๆ ถ้ายังมีชีวิตอยู่ ลองหายใจเข้าแล้วนึกพุทสิ พุทธานุสติ แล้วพุทธานุสติมันอยู่ที่ไหน พุทธานุสติมันอยู่ที่สติสัมปชัญญะของเรา เราตั้งใจจะทำของเรา เราหายใจเข้าแล้วนึกพุท หายใจออกนึกโธ ได้ประพฤติปฏิบัติพุทธานุสติ เราได้เฝ้าองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าไง เราเอาองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเป็นพุทธานุสติ ถ้าเราทำของเรา มันเป็นการช่วยเหลือหัวใจของเรา หัวใจเรียกร้องความช่วยเหลือจากองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า หายใจเข้านึกพุท หายใจออกนึกโธ จนมันกลมกลืน

เริ่มต้นมันจะขัดมันจะแย้ง ในครอบครัวของเรามันมีแต่ครอบครัวของมาร ในหัวใจเรามีครอบครัวของมารมันอยู่ มันไม่ต้องการให้ใครเข้ามาในใจมันเลย แล้วเราพยายามหายใจเข้านึกพุท หายใจออกนึกโธ เราพยายามจะเอาองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เอาธรรมะขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเข้ามาในหัวใจของเรา มันต่อต้านๆ

เกือบเป็นเกือบตายที่ประพฤติปฏิบัติกันอยู่ ที่ล้มเหลวก็ล้มเหลวเพราะหัวใจเรานี่แหละ ล้มเหลวเพราะในใจมันมีกิเลสตัณหาความทะยานอยาก มันมีครอบครัวของมารไง เวลาเราเข้มแข็งขึ้นมามันก็ออเซาะ มันนิ่งอยู่ในใจนะ “ไม่มี อะไรว่างหมดเลย” ทั้งตัวมันอยู่นั่น ครอบครัวมันนอนหมกอยู่ในใจนั้น นี่ไง ที่ธรรมะขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า “จะสอนใครได้หนอ จะสอนใครได้หนอ” มันลึกลับมหัศจรรย์อย่างนี้

เวลาเราทำความสะอาดบ้านของเราแล้ว เราก็ว่าบ้านเราสะอาดหมดจดแล้ว ลองทิ้งไว้สิ เดี๋ยวฝุ่นเต็มเลย แล้วยิ่งบ้านร้างๆ นะ บ้านนั้นมันจะพังทลายไปได้ง่าย ถ้าบ้านมีคนอยู่รักษานะ นี่ก็เหมือนกัน ในเมื่อเรายังมีชีวิตอยู่ เราจะรักษาบ้านของเรา ถ้าเราจะรักษาบ้านของเรา เราเป็นชาวพุทธ เรามีรัตนตรัย พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ แล้วเข้มข้นให้มันเป็นจริง อย่าให้เป็นวัคซีนที่ไม่มีคุณภาพ อย่าให้เป็นธรรมะขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าที่ไร้ค่า ทั้งๆ ที่มีคุณค่ามหาศาล มีคุณค่ามหาศาลไว้สำหรับผู้ที่มีจิตใจมีมาตรฐาน จิตใจที่มีมาตรฐานเขาจะพยายามขวนขวายของเขา

เวลาระลึกถึงพุทธานุสติ ระลึกถึงองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ระลึกถึงนามของท่าน แล้วพยายามเกาะท่านไว้ๆ กอดองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าไว้ด้วยการหายใจเข้านึกพุท หายใจออกนึกโธ แล้วพยายามกระทำไปๆ มันจะเกิดความมหัศจรรย์นะ เกิดความมหัศจรรย์ในใจของตน ถ้าใจของตนเป็นอิสระ ใจของตนทิ้งสัญญาอารมณ์เดิม แล้วไปเฝ้าองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า จิตผ่องใสๆ

เวลาจิตมันผ่องใส จิตเดิมแท้นี้ผ่องใส จิตเดิมแท้หมองไปด้วยอุปกิเลส จิตเดิมแท้นี้ผ่องใส จิตเดิมแท้นี้เป็นผู้ยกขึ้น ยกขึ้นด้วยสติด้วยปัญญาไง จิตเดิมแท้นี้ผ่องใส จิตเดิมแท้นี้เป็นผู้ข้ามพ้นกิเลส จิตเดิมแท้เป็นผู้ข้ามพ้นมัน แล้วมันอยู่ไหน เคยเห็นหน้ามันไหม เคยเห็นหน้ากิเลสไหม

เราเป็นหนี้แล้วไม่ยอมชำระหนี้เขา เขาจะยอมรับไหม คนเราเป็นหนี้ เราต้องชำระหนี้นะ แม้จะบวชพระ เป็นหนี้ยังบวชไม่ได้เลย ต้องจ่ายหนี้ ต้องเป็นผู้ที่มีอิสระก่อนถึงได้มาบวชเป็นพระ

แล้วนี่เหมือนกัน เราเป็นหนี้เวรหนี้กรรมในหัวใจเราทั้งหมด เกิดจากพ่อจากแม่ พ่อแม่เป็นพระอรหันต์ของลูก เป็นหนี้ไหม เราเกิดจากพ่อจากแม่ พ่อแม่เลี้ยงดูตั้งแต่ตีนเท่าฝาหอย เราได้เลี้ยงดูตอบแทนท่านไหม นี่ไง วัฒนธรรมไทยไง ลูกบวช พ่อแม่ก็อยากเกาะชายผ้าเหลืองไง เพราะอะไร เพราะเลือดเนื้อเชื้อไขของกูไง เพราะมันเกิดในครรภ์ เกิดจากในท้อง กินเลือดกินเนื้อ กินน้ำนมก็กินเลือดนั่นแหละ นั่นน่ะแล้วไปบวชพระๆ นี่ไง ไปค้ำจุนศาสนา นี่ไง วัฒนธรรม ความจริงเป็นความจริงวันยังค่ำ ถ้าความจริงเป็นความจริงวันยังค่ำ

ถ้ามันเป็นความจริงๆ ถ้าเราเป็นหนี้เราไม่ใช้หนี้ แล้วมันจะพ้นจากหนี้ไปได้อย่างไร ถ้าไม่พ้นจากหนี้ มันมีหนี้เวรหนี้กรรม กรรมดีกรรมชั่วมันต้องเวียนว่ายตายเกิดในวัฏฏะ กรรมดีก็ไปเกิดเป็นเทวดา เป็นอินทร์ เป็นพรหม กรรมชั่วก็ตกนรกอเวจี ได้มนุษย์สมบัติ มีศีลสมบูรณ์ ได้มาเกิดเป็นมนุษย์ เวียนว่ายตายเกิดในวัฏฏะ ในเมื่อมันมีเชื้อมีไขอยู่ เพราะยังไม่ได้ใช้หนี้ ถ้ามันใช้หนี้ จิตเดิมแท้นี้ผ่องใส จิตเดิมแท้นี้เป็นผู้ข้ามพ้นน่ะ นี่ไง แล้วข้ามพ้นอย่างไรล่ะ

ถ้าวัคซีนไม่มีคุณภาพมันไม่รู้จัก “จิตเดิมแท้นี้ผ่องใส ผ่องใสนั่นคือนิพพาน ผ่องใสมีความสุข”

ความสุขคู่กับความทุกข์ สุขเดี๋ยวก็ทุกข์ มีสุขอะไรที่มันมั่นคงบ้าง ไม่มี แต่ถ้าเป็นความจริงๆ นะ มันเป็นความจริงค้นคว้าไปเรื่อย ที่ไหนมีสุข ที่ไหนมีความรับรู้สึกอยู่ ต้องค้นคว้า ต้องวิจัย ต้องพิจารณาของมัน แล้วมันจะจับได้ไหม

เวลาธรรมะขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าไง ภายนอก ภายใน ภายในเขาบอกว่าในร่างกายนี้

ความคิดมันละเอียดกว่าร่างกายนี้อีก ความคิด จิตมันออกรับรู้อารมณ์ มันเสวยอารมณ์แล้ว ที่ไหนมีความคิด ส่งออกทั้งนั้น แล้วบอกว่าถ้าภายในร่างกายเป็นของเรา ถ้าข้างนอกเป็นข้างนอก

ไอ้เวลาภายนอก ภายใน ธรรมะขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้านะ เราไปตะครุบเงา เรื่องของโลกๆ เราไปหยิบฉวย เราไปจับมาให้ทุกข์ร้อนทั้งนั้นน่ะ องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าสอนให้ปล่อย

ภายนอก เรื่องในครอบครัว เรื่องต่างๆ เรื่องในบ้านของเรานี่ภายนอกทั้งนั้นเลย ภายนอกเพราะอะไร เพราะมันนอกร่างกายของเราไง

ภายใน ภายในคืออายุขัยของเรานี่ ภายในคือความทุกข์ความยากในใจของเรานี่ สิ่งที่ผลกระทบจากภายนอกไง นี่ไง ที่เขาไม่เป็นไง “อายตนะนิพพาน”

อายตนะ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ เป็นนิพพานได้ไหม เป็นไม่ได้ แต่จิตของผู้ที่พ้นกิเลสแล้ว ท่านก็อาศัยอยู่ในกายนี่แหละ ในกายนี้ก็มีตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจของท่าน ใจขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าท่านได้ถอนศรในใจของท่านแล้ว จิตผ่องใสท่านยกพ้นจากกิเลสแล้ว จิตผ่องใสข้ามพ้นกิเลสไปแล้ว พอข้ามพ้นกิเลสไปแล้วมันไม่มีสิ่งใดในหัวใจนั้นแล้ว กิเลสมันตายหมดแล้ว ท่านก็อาศัยตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจดั้งเดิมนั้น เพราะท่านมีธรรมในใจของท่าน ท่านถึงบอกว่า ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจของท่าน นั่นน่ะเป็นนิพพาน

แต่ของเรา ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจเป็นนิพพานไม่ได้ ถ้าเป็นนิพพานได้ เราไปซื้อลิ้นหมู เราจะเอาหนังหมูมาทอดกินทุกวันเลย เอานิพพานมาทอดกิน มันไม่มี เป็นไปไม่ได้ ถ้ามันเป็นไปไม่ได้ สิ่งนี้ถ้ามันไม่เป็น ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ เป็นอายตนะ อายตนะนิพพานเป็นอย่างไร ถ้าใจนิพพานเป็นอย่างไร

นี่ไง ถ้ามันเป็นวัคซีนที่มีคุณภาพ เป็นสิ่งที่มีคุณภาพ สิ่งที่เป็นจริงมันจะเข้าใจไปหมด ธรรมะขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าแบตลอด ไม่มีกำมือในเราเลย มีแต่กิเลสตัณหาความทะยานอยากในใจของเรามันไปปิดกั้นไว้ ความไม่รู้ของเราไปปิดกั้นไว้ แล้วก็มาพูด ยิ่งพูดเท่าไร โง่เท่านั้นน่ะ ใครพูดธรรมะมากเท่าไรก็โง่เท่านั้นน่ะถ้ามันไม่เป็น แต่ถ้ามันเป็นนะ มันเปิดหมดเลย เปิดแล้วมันจบ นี่มันเป็นจริงอย่างนั้นนะ ถ้ามันเป็นจริงๆ อย่างนั้น

เราเห็นถึงสังคม สังคมเขาฉ้อฉลกัน พอฉ้อฉลกัน ผลกระทบไปอยู่กับสังคมนั้น ผลกระทบมันไปนะ เวลาใครติดเชื้อแล้วตายลูกเดียว ไม่มีรอด แล้วสิ่งที่เอาไปป้องกัน งบประมาณตั้งแล้วซื้อเอาไว้ป้องกัน นี่ไง อมซะ ไปซื้อวัคซีนที่ไม่มีคุณภาพ เวลามันตายขึ้นมา มันประจานหมด

ทีนี้เราเป็นชาวพุทธเหมือนกัน พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ รัตนตรัยของเราเป็นจริงหรือไม่ ถ้าเป็นจริงในใจของเรา ใจของเรามันสะอาดผ่องแผ้วในใจของมัน มันรู้จริงของมัน สิ่งใดที่ไปกระทบกระเทือนนะ ความโลภ ความโกรธ ความหลง ไร้สาระ อยู่เฉยๆ นะ ความเศร้าหมอง ความผ่องใส่ที่ละเอียดกว่านั้น ทุกข์ที่ละเอียดกว่านั้นมันต้องรู้แจ้ง นี่ไง ไฟเย็นๆ ไฟสุมขอน อยู่เฉยๆ ก็ทุกข์ ไปนอนอยู่คนเดียวก็ลำบาก ไปนอนอยู่คนเดียวแล้วเหงาหงอย นั่นน่ะ มันข้ามพ้นหมดแหละถ้ามันเป็นจริงได้ ถ้าเป็นจริงได้แล้วมันจะมีอะไรไปสุมอยู่ในใจนั้น ในใจนั้นไม่มีสิ่งใดสุมอยู่เลยนะ นี่มันเป็นความจริงๆ ความจริง เห็นไหม ดอกบัวบานกลางหัวใจ มันบานกระจ่างแจ้งในใจนั่นน่ะ แล้วมันจะมีอะไรอีก

มองทางโลกแล้วมันก็เห็นแล้วสงสารไง ทุกคนจะต้องแบกแอกนี้ไป แล้วไม่มีวันสิ้นสุด แบกแอกเวรกรรมไปไม่มีวันสิ้นสุด เพราะมันอยู่ในหัวใจนั้น ความรู้สึกมีอยู่ เอ็งยังต้องเดินทางต่อไป แต่ถ้ามันจบสิ้นกระบวนการของมันแล้ว นี่ไง ธรรมะขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าประเสริฐ ประเสริฐตรงนี้ไง อตฺตา หิ อตฺตโน นาโถ ตนเป็นที่พึ่งแห่งตน ธรรมเท่านั้นสถิตในใจของบริษัท ๔ ธรรมเท่านั้นไง ธรรมเท่านั้นสถิตในใจของเรา ถ้ามันจะสถิตในใจของเรา เราต้องขวนขวายเปิดหัวใจของเรารับสัจธรรมนั้นให้เป็นสมบัติของเรา เอวัง